دجال کیست ؟ دجال شخص است یا یک جریان ؟

دجال کیست؟

دجال، از ریشه «دجل» به معنای «دروغگو و حیله گر» است. اصل داستان دجال، در کتاب های مقدس مسیحیان آمده است[۱]. در انجيل، این واژه، بارها به کار رفته است و از کسانی که منکر حضرت مسیح هستند یا «پدر و پسر» را انکار کنند، با عنوان «دجال» یاد شده است. به همین سبب، در ترجمه انگلیسی کتاب های مقدس مسیحی، واژه آنتی کریست (Anti christ) یعنی ضد مسیح، به کار رفته است.

در روایات زیادی از اهل سنت، خروج دجال از نشانه های برپایی قیامت دانسته شده است[۲]. اما در کتب روایی شیعه، تنها دو روایت در باره خروج دجال، در جایگاه یکی از علائم ظهور حضرت مهدی آمده است[۳] که هیچ کدام از این دو روایت، از نظر سند، معتبر و قابل قبول نیست؛ بنابراین، از نظر منابع شیعی، دلیل معتبری بر این که خروج دجال یکی از علایم ظهور باشد، وجود ندارد؛ اما در عین حال، با توجه به روایات زیادی که در منابع اهل سنت آمده است، احتمال دارد اصل قضیه دجال، به طور اجمال، صحت داشته باشد؛ اما بدون تردید بسیاری از ویژگی هایی که برای آن بیان شده است، افسانه هایی بیش نیست. حال به فرض پذیرش، این سؤال مطرح است که مقصود از دجال چیست؟

دو احتمال اساسی در این باره وجود دارد:

١. با توجه به معنای لغوی دجال مقصود از آن، نام شخص معینی نباشد؛ بلکه هر کس که با ادعاهای پوچ و بی اساس و با تمسک به انواع اسباب حیله گری و نیرنگ، در صدد فریب مردم باشد، دجال است. بر این اساس، دجالها متعدد خواهند بود. وجود روایاتی که در آن، سخن از دجال های متعدد رفته است، این احتمال را تقویت می کند. مانند: این حدیث رسول خدا که فرمود:

پیش از خروج دجال، بیش از هفتاد دجال، خروج خواهد کرد[۴].

با توجه به این احتمال، قضیه دجال، نشانه این است که در آستانه انقلاب امام مهدی افراد فریب کار و حیله گری، برای نگهداشتن فرهنگ و نظام جاهلی، همه تلاش خود را به کار می گیرند و با تزویر و حیله گری، مردم را از اصالت و تحقق انقلاب جهانی منجی، دلسرد یا مردد می کنند.

این که در همین روایات تأکید شده است: «هر پیامبری، امت خویش را از خطر دجال بر حذر داشته است»؛ خود تأییدی دیگر بر همین احتمال است که مقصود از دجال، هر شخص حیله گر و دروغگویی است که پیش از خروج حضرت مهدی  علیه السلام در صدد فریب مردم است.

٢. دجال، کنایه از کفر جهانی و سیطره فرهنگ مادی بر همه جهان باشد. استکبار، با ظاهری فریبنده و با قدرت مادی و صنعتی و فنی عظیمی که در اختیار دارد، سعی می کند مردم را فریب دهد و مرعوب قدرت و ظاهر فریبنده خود کند. بر این اساس، این که پیامبران، امتهای خود را از فتنه دجال بيم داده اند[۵]. به این معنا است که آنان را از افتادن به دام مادیت و ورطه حاکمیت طاغوت و استکبار جهانی برحذر داشته اند؛ پس احتمال می رود، منظور از دجال – با آن شرایط و اوصافی که در این روایات برای او شمرده شده است به همان استکبار جهانی باشد. در اوصاف دجال گفته شده:

کوهی از طعام و شهری از آب، همراه دارد. این، کنایه از امکانات عظیم و گسترده ای است که استکبار در اختیار دارد.

بنابراین برای جمع بندی باید بگوییم که:

اولا اصل قضیه در کتب شیعه روایات قطعی ندارد.

ثانیا در صورت پذیرش روایات اهل سنت هر دو احتمال بیان شده قابل قبول است و نمی توان گفت کدام قوی تر است و باید هرکدام را در جایگاه خودش مورد بررسی قرار داد و با معیارهای صحیح در موضوعات مختلف تطبیق داد.

[۱] .رساله یوحنا باب ۲ آیه ۱۸ و ۲۲

[۲] . سنن ترمذی ج۴  ص ۵۰۷-۵۱۹، سنن ابوداوود ج۴ص۱۱۵، صحیح مسلم ج۱۸ ص۴۶-۸۱

[۳] . کمال الدین ترجمه کمره ای ج۲ باب ۴۷

[۴] . کنز العمال ج۱۴ ص۲۰۰

[۵] . بحارالانوار ج۵۲ ص ۱۹۷